فضای سبز و عرصه‌های عمومی از ارکان اصلی فضاهای شهری هستند که تأثیر بسزایی در کیفیت منظر شهری و ارتقای سطح روابط اجتماعی، فرهنگی و سلامت شهروندان دارد. معماری منظر در ایجاد یک فضای مؤثر و دلنشین و با فراهم‌سازی و ایجاد یک چشم‌انداز طبیعی و با توجه به معیارها و روابط منطقی در مناطق شهری اعم از فضاهای سبز شهری، پارک‌ها، خیابان‌ها، مرکز محله‌ها و حاشیه شهرها نقش بسزایی در انسجام مردم شهر دارد.

نقش منظر فضاهای عمومی شهر

عرصه‌های عمومی شهر جزئی از هویت شهر محسوب می‌شود و این هویت به‌وسیله مردم معنا می‌یابد. طبیعت و فضای سبز یکی از ارکان اصلی فضای طراحی شده است که تأثیر بسزایی در کیفیت منظر شهری بجامی‌گذارد. امروزه مفهوم شهر مطلوب بدون وجود فضای سبز قابل تصور نیست.

در موفق‌ترین فضاهای عمومی، می‌توان صندلی‌هایی را دید که فضاهایی را ایجاد کرده است که انواع ارتباط‌ها را میسر می‌سازد (درست مثل صحنه‌ای که خوب طراحی شده‌باشد). افراد می‌توانند از میان امکان‌های مختلف، جای دنج و مطلوب خود را برای نشستن انتخاب کنند و به میل خود، محل خود را تغییردهند. مکان‌هایی برای نشستن، این امکان را برای افراد تنها فراهم می‌آورد که سرانجام دوست یا آشنایی پیدا کنند. توجه به عنصر خیابان، امکان اختلاط اجتماعی، سرزندگی اجتماعی، امکان زندگی اجتماعی، طراحی برای پیاده‌ها، زندگی جمعی، محیطی برای همه، مقیاس انسانی (پیاده)، دید و منظر، آسایش اقلیمی پیاده‌ها، توجه به پیاده‌ها، عرصه همگانی و... که در اهداف کیفی محیط مطرح می‌شوند، همگی بر لزوم توجه به روحیه جمعی و ارتباطات اجتماعی تأکیدمی‌کند.

 

نقش منظر در مسیرها و میدان‌ها

راه‌ها علاوه‌بر آن‌که به مردم امکان می‌دهد به اطراف حرکت‌کنند، فرصت‌هایی را نیز برای روابط متقابل میان آن‌ها بدست‌می‌دهد که بیشتر به‌صورت روابط متقابل اجتماعی است. برای تأمین چنین طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها، در خیابان‌ها و فضای عمومی به مبلمان مجلل و... نیازی نیست. این نیازها با دیوارهای کوچک، بیرون‌نشستگی‌ها، لبه‌ها، نرده‌ها، پله‌ها و رامپ‌ها تأمین می‌شود و همه این‌ها با هم هماهنگ است. این هماهنگی از طریق حجم‌سازی‌های هنری روی زمین، هم‌سطح ساختمان‌ها، امتداد پیاده‌روها و در محل تلاقی ساختمان و پیاده‌رو، تأمین‌می‌گردد. در اینجا، دو معیار وجود دارد: یکی "هماهنگی" و دیگری "چندمنظوره‌بودن". این بدان معناست که عناصر و نشانه‌های هنری شبکه پیاده‌رو باید به گونه‌ای طراحی شود که برای کارهای مختلفی مناسب باشد، به این ترتیب انتخاب‌ها افزایش می‌یابد. بچه‌ها می‌توانند در شبکه پیاده‌رو آزادانه بازی کنند، ضمن این‌که نیازی به تجهیزات ویژه هم نیست. در میادین نیز با رعایت کنترل ترافیک، استفاده از عناصر المانی، کاشت گیاهان سبز، ایجاد مسیرهای پیاده، ایجاد سکوهایی برای نشستن‌های جمعی پیشنهاد می‌شود، که می‌تواند علاوه بر حفظ هویت شهری به مکانی برای تجمع افراد نیز تبدیل شود.

از گیاهان نیز می‌توان در جهت هدایت افراد پیاده، تشویق آن‌ها برای گذراندن وقت در فضاهای باز عمومی، افزایش روابط اجتماعی، ایجاد سرزندگی و حس خاطره‌انگیزی در محیط، ایجاد همبستگی در مناظر بی‌نظم بصری و... استفاده نمود.

یکی از مهترین ابعاد و ویژگی‌های فضاهای عمومی ایجاد فرصت‌های لازم جهت روابط اجتماعی می‌باشد. هنگامی که سایر افراد جامعه با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند، تعامل قوی‌تری با مکان و جامعه خود احساس می‌نمایند.

پژوهش‌ها نشان‌داده که فضاهای تزیین‌شده، احساس راحتی بیشتری در افراد ایجاد می‌کند. همچنین، روحیه خوبی که در اثر دلپذیربودن محیط ایجاد می‌شود، میل مردم را به یاری همدیگر افزایش می‌دهد. در فضاهای دلپذیر با وجود عناصر طبیعی مانند آب، گیاه و درختان، مردم به سخن‌گفتن با یکدیگر بیشتر راغب می‌شوند. وجود همسانی‌ها سبب نزدیکی افراد ساکن در محله به یکدیگر می‌شود، و افرادی که از نظر سن، شغل و یا تحصیل دارای وضعیت یکسان هستند، روابط بهتری با یکدیگر در محیط‌های جمعی برقرار می‌نمایند.

تأثیرات روان‌شناختی فضاهای سبز

به‌طورکلی می‌توان تأثیرات روان‌شناختی فضاهای سبز طراحی شده در شهر را به صورت زیر بیان کرد:

1. ایجاد آرامش روحی و روانی
2. تأثیرات مثبت در سلامتی جسمی و بدنی افراد
3. ارتقاء کارایی و راندمان عملکردی افراد
4. حل چالش‌ها و تنگناهای افراد از طریق تبادل افکار و مشورت دوستانه

 

معماران، طراحان محیط و طراحان شهری، محیط را با هدف تأمین فرصت‌هایی برای روابط مشخصی طراحی می‌کنند. اگر در طراحی خواسته‌های مردم درنظرگرفته نشود، محیط ساخته‌شده‌ قابلیت تأمین تعامل اجتماعی را نخواهد داشت. هم‌جواری‌ها در فضا و مکان بخشی از بعد فرهنگی است، در ارتباط بین انسان و بعد فرهنگی نیز انسان و محیط زیست او در شکل‌گیری و قالب‌بندی یکدیگر مهم هستند. بشر را باید به‌عنوان طرفدار و مخاطب محیط زیست بدانیم. همان‌گونه که از مطالب ذکر شده پیداست، نیاز به فضای تعامل تنها به عنوان یک معضل کمبود فضای عمومی شهری مطرح نیست، بلکه کمبود این فضا بر تمامی جنبه‌های اجتماعی و معاشرتی مردم یک جامعه تأثیرگذار بوده و کمبود یا فقدان این فضاها در جوامع باعث بروز مشکلات اجتماعی و رفتارها و هنجارهای نادرست اجتماعی می‌شود. ازاین‌رو ساخت فضاهای جمعی بسیار مهم بوده و دخالت و مشارکت مردم در طراحی این فضاها به‌عنوان استفاده‌کننده‌های آن از اهمیت بالایی برخوردار است.

 

 

 

 

 

 

 

---

 

نتاج،وحید،منصوری،سید امیر،1388،نقدی بر فرضیه الگوی چهارباغ در شکل گیری باغ ایرانی، فصلنامه باغ نظر،شماره دوازدهم ،تهران. فیضی،محسن،خاک زند،مهدی،1813،فرایند طراحی معماری منظر از گذشته تا امروز،فصلنامه باغ نظر،شماره نهم،تهران. فیضی،محسن،رزاقی اصل،سینا،1387،رویکرد نوین درمعماری منظروطراحی شهری،فصلنامه باغ نظر،شماره دهم،تهران منصوری،امیر،1383،درآمدی برشناخت معماری منظر، فصلنامه باغ نظر، شماره دوم، تهران. بل،سایمو بل،امین زاده،بهناز،1386،منظر- الگو-ادراک وفرایند، تهران ،دانشگاه تهران لینچ،کوین،مزینی،منوچهر،1390،سیمای شهر،انتشارات دانشگاه تهران. لنگ،جان ،عینی فر،علیرضا،1390،آفرینش نظریه معماری،انتشارات دانشگاه تهران ،تهران. بحرینی،سید حسن،1391،تحلیل فضای شهری،انتشارات دانشگاه تهران ،تهران محمودیان ،مهرنگار،1392،طراحی مجموعه مسکونی با تقویت روحیه جمعی ساكنین،پایا نامه کارشناسی ارشد چاپ شده،دانشگاه آزاد علوم تحقیقات آیت...آملی،آمل الیاسی گرجی،فرزانه،1392،تحلیلی بر نقش باغ ایرانی به عنوان یک فضای سبز در ارتقای سطح تعاملات اجتماعی شهروندان؛نمونه موردی:باغ چهل ستون بهشهر،اولین همایش ملی جغرافیا شهرسازی و توسعه پایدار،تهران. چرخچیان ،مریم،دانشپور،سیدعبدالهادی،1386، فضاهای عمومی و عوامل مؤثر بر حیات جمعی،فصلنامه باغ نظر،شماره هفتم،تهران. محمودیان ،مهرنگار،علیجان پور،حسین،1393،بازشناخت عملکرد طراحی محیط های جمعی در فضاهای باز شهری،دومین همایش ملی پژوهش های كاربردی درمهندسی عمران،معماری و مدیریت شهری،تهران علیجان پور،حسین،1393،طراحی مجموعه گردهمایی مركز شهری بارویکرد تقویت تعاملات جمعی،پایا نامه کارشناسی ارشد چاپ نشده،دانشگاه آزاد علوم تحقیقات آیت...آملی،آمل. پیشه ور،جمیلا،جدی ساروی،فاطمه،نقش فضای سبز مجتمع های مسکونی در ارتقاء سطح تعاملات اجتماعی ساكنین،همایش ملی سازه،راه،معماری،دانشگاه آزاد واحد چالوس،چالوس.